Krzywa phillipsa – co to jest i jakie ma znaczenie w ekonomii?
Zrozumienie zależności między inflacją a bezrobociem to jeden z fundamentów współczesnej ekonomii. Poznaj mechanizmy działania krzywej Phillipsa i jej wpływ na decyzje gospodarcze podejmowane przez rządy i banki centralne.
Czym jest krzywa Phillipsa?
Krzywa Phillipsa przedstawia odwrotną zależność między stopą inflacji a stopą bezrobocia w gospodarce. Została odkryta i opisana przez nowozelandzkiego ekonomistę Albana W. Phillipsa w latach 50. XX wieku. Graficzne przedstawienie tej zależności pokazuje, że gdy bezrobocie spada poniżej pewnego poziomu, inflacja zaczyna rosnąć, a gdy bezrobocie rośnie, presja inflacyjna maleje.
Mechanizm działania krzywej Phillipsa opiera się na funkcjonowaniu rynku pracy:
- niskie bezrobocie zwiększa siłę przetargową pracowników w negocjacjach płacowych
- wyższe płace przekładają się na wzrost kosztów produkcji
- firmy podnoszą ceny produktów i usług, co napędza inflację
- wysokie bezrobocie osłabia pozycję negocjacyjną pracowników
- ograniczony wzrost płac pomaga utrzymać niską inflację
Historia i pochodzenie krzywej Phillipsa
Alban William Phillips opublikował w 1958 roku przełomowy artykuł „The Relationship between Unemployment and the Rate of Change of Money Wages in the United Kingdom 1861-1957”. Pracując na London School of Economics, wykazał istnienie statystycznej zależności między stopą bezrobocia a tempem zmian płac nominalnych w Wielkiej Brytanii na przestrzeni prawie stu lat.
Amerykańscy ekonomiści Paul Samuelson i Robert Solow rozwinęli jego koncepcję, przekształcając relację między bezrobociem a zmianami płac w relację między bezrobociem a inflacją cen. To dało początek współczesnemu rozumieniu krzywej Phillipsa jako narzędzia analizy makroekonomicznej.
Podstawowe założenia krzywej Phillipsa
Koncepcja opiera się na następujących elementach:
- istnieje wymienność (trade-off) między inflacją a bezrobociem
- wzrost popytu na pracę prowadzi do spadku bezrobocia i wzrostu płac
- firmy przenoszą wzrost kosztów pracy na ceny produktów i usług
- występuje sztywność płac nominalnych w dół
- istnieje inercja oczekiwań inflacyjnych
Znaczenie krzywej Phillipsa w polityce gospodarczej
Krzywa Phillipsa umożliwia twórcom polityki gospodarczej analizę związku między inflacją a bezrobociem. Rządy i banki centralne wykorzystują tę wiedzę do przewidywania skutków swoich działań i podejmowania strategicznych decyzji stabilizujących gospodarkę.
Wpływ na decyzje rządów i banków centralnych
| Sytuacja gospodarcza | Działania | Skutki |
|---|---|---|
| Wysokie bezrobocie | Obniżenie stóp procentowych, zwiększenie wydatków publicznych | Stymulacja gospodarki, możliwy wzrost inflacji |
| Wysoka inflacja | Podwyższenie stóp procentowych, polityka oszczędnościowa | Stabilizacja cen, możliwy wzrost bezrobocia |
Krytyka i ograniczenia krzywej Phillipsa
Milton Friedman i Edmund Phelps zakwestionowali długoterminową stabilność zależności między inflacją a bezrobociem, wprowadzając koncepcję naturalnej stopy bezrobocia. Według ich teorii, gospodarka zawsze dąży do pewnego poziomu bezrobocia równowagi, a próby utrzymania bezrobocia poniżej tego poziomu prowadzą jedynie do rosnącej inflacji.
Zjawisko stagflacji lat 70., charakteryzujące się jednoczesnym występowaniem wysokiego bezrobocia i wysokiej inflacji, stanowiło empiryczne wyzwanie dla klasycznej krzywej Phillipsa. Współcześni ekonomiści uznają, że negatywna relacja między inflacją a bezrobociem może być wiarygodna jedynie w krótkim okresie.
Kontrowersje i rozwój teorii
Mimo swojej popularności w analizie makroekonomicznej, krzywa Phillipsa napotkała znaczące wyzwania teoretyczne i empiryczne. Rozwój myśli ekonomicznej oraz zmieniające się warunki gospodarcze wymusiły rewizję pierwotnej koncepcji. Ekonomiści zaczęli podważać stabilność i uniwersalność odwrotnej zależności między inflacją a bezrobociem, szczególnie w świetle zjawisk gospodarczych drugiej połowy XX wieku.
- Podejście monetarystyczne Miltona Friedmana – wprowadzenie koncepcji naturalnej stopy bezrobocia
- Przekształcenie w NAIRU (Non-Accelerating Inflation Rate of Unemployment)
- Teoria racjonalnych oczekiwań Roberta Lucasa
- Adaptacja oczekiwań podmiotów gospodarczych
- Podważenie stałej relacji inflacja-bezrobocie w długim okresie
Stagflacja jako wyzwanie dla krzywej Phillipsa
Stagflacja lat 70. XX wieku stanowiła największe empiryczne wyzwanie dla klasycznej krzywej Phillipsa. Jednoczesne występowanie wysokiej inflacji i wysokiego bezrobocia w gospodarkach zachodnich podważyło fundamentalne założenia teorii. Kryzysy naftowe (1973 i 1979) doprowadziły do sytuacji niemożliwej do wytłumaczenia w ramach tradycyjnego modelu.
| Zjawisko | Wpływ na gospodarkę |
|---|---|
| Szoki podażowe | Przesunięcie krzywej Phillipsa |
| Wzrost cen surowców | Wyższe koszty produkcji i ograniczenie zatrudnienia |
| Oczekiwania inflacyjne | Utrwalenie wysokiej inflacji mimo słabej koniunktury |
Nowoczesne podejścia i modyfikacje
Współczesna teoria ekonomiczna wprowadziła istotne modyfikacje krzywej Phillipsa. Koncepcja NAIRU określa poziom bezrobocia zapewniający stabilną inflację. Próby obniżenia bezrobocia poniżej NAIRU prowadzą do wzrostu inflacji, podczas gdy bezrobocie powyżej tego poziomu skutkuje jej spadkiem.
- Hipoteza racjonalnych oczekiwań – podmioty gospodarcze wykorzystują dostępne informacje
- Uwzględnienie luki popytowej w modelach makroekonomicznych
- Analiza oczekiwań inflacyjnych
- Badanie wpływu przeszłej inflacji
- Włączenie cen importu do modeli
Współczesne modele znacznie rozszerzyły pierwotną koncepcję, uwzględniając złożone mechanizmy gospodarcze i opierając się na solidnych podstawach teoretycznych.
