Skrajne ubóstwo w Polsce – alarmujące dane i przyczyny

Najnowsze dane GUS pokazują dramatyczną sytuację ekonomiczną polskich rodzin. W 2023 roku nastąpił bezprecedensowy wzrost skrajnego ubóstwa, który dotknął szczególnie rodziny wielodzietne, emerytów i mieszkańców małych miejscowości. Sprawdź, jakie są przyczyny tego zjawiska i kto jest najbardziej narażony na życie poniżej minimum egzystencji.

Wzrost skrajnego ubóstwa w Polsce w 2023 roku

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, poziom skrajnego ubóstwa w Polsce wzrósł o 44 procent w porównaniu do roku poprzedniego, osiągając wartość 6,6 procent. To najgorszy wynik od 2015 roku. Brak waloryzacji programu 500+ w połączeniu z rosnącą inflacją spowodował, że co piętnasty Polak żyje obecnie poniżej minimum egzystencji.

Statystyki i dane dotyczące ubóstwa

W praktyce około 2,5 miliona Polaków nie może zaspokoić podstawowych potrzeb biologicznych. Próg ubóstwa skrajnego w 2023 roku wynosił:

• dla jednoosobowego gospodarstwa – 754 zł miesięcznie
• dla rodziny czteroosobowej (2 dorosłych + 2 dzieci) – 2036 zł miesięcznie

Wpływ na różne grupy społeczne

Wzrost ubóstwa dotknął różne grupy społeczne w niejednakowym stopniu. Najbardziej niepokojący jest wzrost wśród emerytów – z 4,5% do 5,9%.

• rodziny wielodzietne z dziećmi
• osoby samotne
• osoby z niepełnosprawnościami
• mieszkańcy małych miejscowości i wsi
• osoby utrzymujące się z niskopłatnych prac
• beneficjenci świadczeń społecznych
• osoby bezrobotne

Główne przyczyny wzrostu ubóstwa w Polsce

Wzrost skrajnego ubóstwa ma złożone podłoże ekonomiczno-społeczne. Stagnacja płac w połączeniu z rosnącymi kosztami życia sprawia, że realne wynagrodzenia przestają wystarczać na podstawowe potrzeby. Niepewność zatrudnienia po pandemii COVID-19 dodatkowo pogłębiła problem niestabilności finansowej wielu gospodarstw domowych.

Rola inflacji i waloryzacji świadczeń

Wysoka inflacja, która w 2022 roku wyniosła średnio 11,4%, znacząco wpłynęła na pogłębienie problemu ubóstwa. Wzrost cen podstawowych produktów i usług nie został zrównoważony odpowiednią waloryzacją świadczeń społecznych:

• program 500+ stracił realną wartość nabywczą
• zasiłki rodzinne nie nadążają za inflacją
• dodatki mieszkaniowe pozostają na niewystarczającym poziomie
• świadczenia z pomocy społecznej nie są odpowiednio indeksowane

Zaniedbania w polityce świadczeniowej

System pomocy społecznej w Polsce wykazuje poważne niedoskonałości strukturalne:

• brak automatycznych mechanizmów waloryzacyjnych
• skomplikowane procedury administracyjne
• nieelastyczne kryteria dochodowe
• niedostateczna koordynacja między formami pomocy
• brak zindywidualizowanego podejścia do potrzebujących

Prognozy na przyszłość i możliwe rozwiązania

Mimo alarmujących danych o skrajnym ubóstwie w Polsce z 2023 roku, prognozy na najbliższe lata wskazują na umiarkowany optymizm. Prof. Szarfenberg przewiduje, że w okresie 2024-2026 nastąpi stopniowy spadek poziomu skrajnego ubóstwa, zamiast utrzymania wysokiego wskaźnika z poprzedniego roku. Po czasie wysokiej inflacji, która znacząco pogorszyła sytuację najuboższych Polaków, nadchodzą zmiany mogące odwrócić ten niekorzystny trend.

Na poprawę sytuacji materialnej najuboższych rodzin wpłyną zarówno czynniki ekonomiczne, jak i zmiany w polityce społecznej. Spadająca inflacja powinna zahamować spadek siły nabywczej gospodarstw domowych o najniższych dochodach. Jednocześnie zapowiedziane modyfikacje świadczeń rodzinnych oraz planowane reformy pomocy społecznej mogą realnie wesprzeć osoby dotknięte ubóstwem.

Przewidywane zmiany w 2024 roku

Według prof. Szarfenberga, na poprawę sytuacji osób żyjących w skrajnym ubóstwie wpłyną dwa zasadnicze czynniki:

• wyraźny spadek inflacji, ograniczający erozję realnych dochodów najuboższych gospodarstw
• podwyższenie świadczenia 500+ do 800 złotych
• wprowadzenie programu Aktywny rodzic dla najmłodszych dzieci
• planowane modyfikacje kryteriów dochodowych w pomocy społecznej
• stabilizacja cen podstawowych produktów i usług

Potrzeba reformy systemu pomocy społecznej

System pomocy społecznej, którego podstawy powstały w latach 2002-2004, wymaga gruntownej modernizacji. Obecne rozwiązania cechuje niska efektywność w zakresie rewaloryzacji świadczeń oraz nieadekwatna redystrybucja środków.

• aktualizacja kryteriów dochodowych uprawniających do pomocy
• usprawnienie mechanizmów waloryzacji świadczeń
• wprowadzenie automatycznej indeksacji względem inflacji
• reforma polityki mieszkaniowej
• poprawa dostępu do usług publicznych
• uproszczenie procedur administracyjnych

Eksperci podkreślają, że bez systemowych zmian trudno będzie osiągnąć trwałą poprawę sytuacji osób najuboższych w Polsce. Zapowiedziana przez rząd reforma pomocy społecznej wymaga szczegółowych rozwiązań, zwłaszcza w zakresie zasiłków rodzinnych dla najuboższych.